• Por Mar López Sotelo
Directora del Área de Historia y Antropología
Instituto Europeo Campus Stellae
fragmento do discurso de presentación na Real Academia Galega de Belas Artes do libro «Esgrafiado galego: un museo ao aire libre»
- Como primeiro referente atopei a Giorgio Vasari, pintor e arquitecto italiano, considerado un dos primeiros historiadores do arte, que fundou a Accademia della Arti del Disegno en Florencia con Miguel Ángel como director. Vasari foi o primeiro en describir a arte do esgrafiado italiano, xa utilizada polo seu coetáneos Miguel Ángel,Rafael Sanzio ou Da Vinci, entre outros, pero é a Vasari a quen se atribúe o termo Rexurdimento e a investigación desta técnica de decoración en Italia. Isto permitiume comparar as diferentes escolas coñeidas, léase a italiana, a mudéxar, a catalana, a segoviana e a neomudéxar, para determinar que en Galicia se atopan edificacións do século IX e XII con decoracións nas paredes que presentan a técnica do esgrafiado, ata o siglo XIX e principios do XX , cando entrou en decadencia.
É unha honra obter o apoio e recoñecemento do presente traballo polo doutor Rafael Ruiz Alonso, estudoso do Esgrafiado Segoviano e académico numerario da Real Academia de Historia e Arte de San Quirce dende 2008. Na introdución do meu libro “Esgrafiados en la Ribeira Sacra y el Camino de Santiago. Obras de arte y simbolismo en las paredes”, o doutor Ruiz Alonso afirma que “á marxe das catalogacións realizadas polo profesor de universidade da Coruña Don José María Ventura Real, na súa obra Cintados de Cal na Galiza. Paredes para ler, a maior parte da noticia que se difunden sobre este particular legado deveñen do minucioso traballo de investigación que estiven desenvolvendo dende fai anos, o que converte a este libro, culminación de tan laboriosa tarefa, nun feliz acontecemento e nunha inestimable achega que sen dúbida valorarán, non só aqueles que queiran coñecer un aspecto esencial da paisaxe cultural desta terra, senón tamén todos os que defendemos a importancia historia, artística e etnográfica do revestimento esgrafiado”.
Teño a honra de presentar aquí, na sede da Real Academia Galega de Belas Artes, a definición, descrición e enunciado das catro teses sobre o descubrimento dun arte propio de decorar as paredes no rural galego están incluídas no meu libro «Esgrafiado Galego. Un museo ao aire libre». A primeira é que a simboloxía do esgrafiado galego ten grandes similitudes coa arte rupestre e a arte esquemática. A segunda sostén que a súa influencia histórica e cultural atopámola na arte románico. A terceira tese é que canteiros e pintores foron os artífices destas obras de arte nas paredes. Por último, a cuarta tese apunta a que o esgrafiado galego conforma un museo ao aire libre cun patrón estético institucionalizado de natureza espontánea ao longo da Ribeira Sacra e o Camiño de Santiago.
De seguido, paso a indicar a cronoloxía deste descubrimento: No ano 2015, atopo a primeira fachada con decoracións esgrafiadas, e no 2017 o doutor Ruiz Alonso visita a miña exposición permanente no Museo Etnográfico Liste de Vigo, confirmando a miña primeira hipótese de que se trata da arte do esgrafiado, aínda que o título da exposición non o contemplaba. Xa en 2018 rexistrei o termo Esgrafiado Galego (nome que lle din á nova escola en Galicia) e acuñeino en todas as miñas publicacións, artigos, mencións e exposicións itinerantes. No mesmo ano o meu traballo de investigación foime solicitado para ser incluído no proxecto de declaración da Ribeira Sacra como Patrimonio Mundial da UNESCO. En 2021 aparece acuñado por primeira vez o termo «Esgrafiado Galego» na miña primeira publicación Esgrafiados na Ribeira Sacra e o Camiño de Santiago. Obras de arte e simbolismo nas paredes (que acadou tres edicións nun mesmo ano). No ano 2022 aparece unha nova publicación, Circular polo Saviñao VI, do Colectivo Egeria, cunha colaboración, «Na procura de Esgrafiados polo Saviñao», onde relato como atopei un zócalo cunha escea de caza ao que, por analoxía, chameino «a Cova de Altamira do Esgrafiado», xa que nos fixo sentir esa emoción que pensamos tería Marcelino Sanz de Sautuola cando viu por primeira vez os espectaculares debuxos dos bisontes en Altamira. En maio de 2022, e a petición do Instituto Europeo Campus Stellae dende a área de Historia e Antropoloxía, onde veño desenrolando os meus labores de investigación, inclúese o termo «esgrafiado» e o verbo «esgrafiar» no Dicionario da Real Academia Galega. Por último, en 2023 Telofilo Edicións acepta publicar as investigacións que me levaron a descubrir unha arte propia galega nun volume que teño o orgullo de presentar na sesión de hoxe [17 de setembro de 2024]en tan ilustre institución. Para min, será toda unha honra que este libro forme parte da súa Biblioteca, porque sei que dende aquí é máis seguro cumprir o meu obxectivo de ir facendo camiño aínda que sexa amodo, e ir deixando a nosas pegadas para quen as poida seguir, así como o propio lema desta Real Academia de Belas Artes: «non omnis moriar» («non todo o que son desaparecerá»). Este é un gran paso no camiño cara á excelencia da arte do esgrafiado en Galicia, e o seguinte será iniciar neste ano o doutoramento sobre a Investigación Antropolóxica do Esgrafiado Galego, coa esperanza de lograr, igual que fixeron os meus principais referentes, Vasari co esgrafiado italiano e Ruiz Alonso co segoviano, o recoñecemento e protección que se merece este arte galego.•
